Przystępując do procesu wytwórczego, już z góry musimy liczyć się z tym, że produkt, który powstaje w tym procesie, musi mieć określoną jakość – wizualną, wytrzymałościową, a przede wszystkim wymiarową. Na etapie projektowania produktów, a zwłaszcza części zamiennych do samochodów, maszyn czy samolotów, nadane zostają im charakterystyki wymiarowe. Książkowo, charakterystyka mierzalna powinna posiadać wymiar nominalny, a także dopuszczalne tolerancje. Co należy jednak rozumieć przez tolerancję? Tolerancja to nic innego, jak różnica pomiędzy górnym wymiarem granicznym a dolnym wymiarem granicznym, czyli po prostu różnica pomiędzy największym i najmniejszym akceptowalnym wymiarem. Jeśli zmierzona wartość znajduje się we wskazanym wyżej zakresie, to wytworzony produkt będzie w 100% spełniał swoje zamierzone zadanie.
Jaki więc przyrząd pomiarowy dobrać do zmierzenia danej charakterystyki?
Na rynku dostępnych jest mnóstwo przyrządów pomiarowych, zaczynając od przymiarów, narzędzi suwmiarkowych, czy ze śrubą mikrometryczną, a kończąc na maszynach współrzędnościowych i narzędziach specjalnych.
Pracując jako kontroler jakości w firmie lotniczej, zostałem nauczony, że wszystko co można bez problemu zmierzyć narzędziem konwencjonalnym, takim narzędziem powinno zostać zmierzone. Dlaczego? Należy pamiętać, że maszyna CMM to tylko i wyłącznie maszyna i przy nawet niewielkim zabrudzeniu sondy pomiarowej, wyniki pomiarów mogą zostać zaburzone.
Jak dobrać narzędzie konwencjonalne do zmierzenia zadanej charakterystyki?
Nie bez przyczyny wcześniej wspomniałem o tolerancji wymiarowej, ponieważ to przede wszystkim na jej wielkości dobiera się przyrząd pomiarowy. Potocznie mówi się, by przyrząd był 10 razy dokładniejszy od zadanego pola tolerancji. Bardziej fachowo powinniśmy mówić o współczynniku MPE, czyli o błędzie wskazania przyrządu (ang. Maximum Permissible Error), którego wartość z założenia powinna być mniejsza niż 10% pola tolerancji. Nie każda osoba dokonująca pomiarów to wykształcony metrolog, dlatego też należy oprzeć się na praktycznym użyciu narzędzi.
Reasumując, jeśli mamy do zmierzenia średnicę zewnętrzną ø20, której odchyłki wynoszą ±0,1mm, to pole tolerancji wynosi 0,2mm. Zatem przyrząd, który należy użyć, powinien być 10 razy dokładniejszy i powinien umożliwiać pomiar z dokładnością do 0,02mm. Do wykonania takiego pomiaru możemy więc użyć prostej suwmiarki lub mikrometru.
Brajan Głąb
Inżynier Jakości QSense